Энэ бас сонирхолтой

Эйнштейний гол бүтээл хэвлэгдэн гарснаас хорин жилийн дараа түүний хийсэн нээлтээс дутахгүй ач холбогдолтой өөр нэгэн нээлт хийгджээ. Энэ бүхэн квантын физикийн анхдагчид болох Данийн физикч Нильс Бор ба түүний шавь Вернер Гейзенберг нарын хийсэн туршилтуудаас эхэлсэн байна.

Бор, Гейзенберг нар атомын доторх жижиг хэсгүүдийг судлаад атом нь бид бүхний бодож байсан шиг нарны аймгийн жижгэрүүлсэн загвартай адил бүтэцтэй биш болохыг тогтоожээ. Үнэн хэрэгтээ атомын дотоод бүтэц нь хэтэрхий ээдрээтэй бөгөөд ямар нэг магадлалуудын бөөнцөр байлаа.

Атомын жижиг хэсэг бүр нь биетэй тогтмол зүйл биш бөгөөд ямар нэг төлөв байдалд байнга шилжиж байдаг байна. Гейзенбергийн тодорхойгүйн зарчмаар бол тухайн жижиг хэсгийн бүх шинж чанарыг нэг дор тодорхойлох боломжгүй юм. Жишээлбэл, протоны байрлалыг тогтоож байх үедээ нэгэн зэрэг түүний хөдөлгөөний хурд, чиглэлийг тогтоож болохгүй бөгөөд хурдыг нь хэмжих үедээ байрлалыг нь тогтоох боломжгүй байдаг байна.

Бор, Гейзенберг нарын хийсэн нээлтээр бол хамгийн доод түвшинд матери нь тодорхой бус ямар нэгэн зүйл төдий юм. Энэ онолоор бол атомаас доод түвшинд орчлон ертөнц нь ямар нэг материаллаг тоосгонуудаас биш харин магадлалын талбайнуудаас тогтдог. Жижиг хэсгүүд нь ажиглаж, хэмжиж болох төлөвт орсон үедээ л материаллаг байдалтай болдог байна.

Мөн үнэхээр хачирхалтай өөр нэг шинж ажиглагдсан нь: тэднийг судлах гэсэн оролдлого нь жижиг хэсгүүдийн байдалд нөлөөлдөг байна.

Эрдэмтэд электроныг ажиглах бүрд тэр нь тэдний үзэхийг хүссэн тэр газарт л байдаг байна. Энд хэн ажиглалт хийж байгаа нь хамаагүй бөгөөд физикч эрдэмтэн, автобусны жолооч эсвэл өөр хэн нэгэн байхаас шалтгаалахгүй. Жижиг хэсгүүдийг ажиглах гэсэн санаа хүртэл түүнийгээ хэрэгжүүлж эхлээгүй байхад ч эдгээр хэсгүүдийн байдалд нөлөөлдөг нь тодорхой болжээ!

Материйн жижиг хэсгүүд нь субъектив байдал буюу ухамсрыг тусган авдаг энэ шинж нь бодит байдлын мөн чанарыг танин мэдэх түлхүүр болж байна.